15 Temmuz 2009 Çarşamba

Türk-Çin Dostluk Hattında Toprak Bütünlüğü ve Uygurların Esenliği İçin

.
Mehmet Öğütçü, Londra
Eski Diplomat - Enerji Uzmanı


Uygurların yaşadığı insanlık dramı Türkiye’yi zor bir ikilem karşısında bıraktı: Bir yandan soydaşlarının obur yandan geleceğin yeni supergucu ile yeni yeni ısınmaya başlayan ilişkilerinin akıbeti.

Cin'in toprak butunlugu, ic istikrar ve guvenlik konularindaki hassasiyeti, gerekirse bunlarin zedelenmesi durumunda en sert onlemlere basvurma iradesi hem Tayvan'a yonelik "iki sistem tek ulke" politikasi, hem de demokrasi yanlisi ogrencilere Tiananmen olaylari sirasinda uyguladigi sert muamele ile kafalara kazindi. Cin Halk Kurtulus Ordusu ve Komunist Partisi'nin bu konulardaki hosgorusunun sifir duzeyde oldugu tartısmasız bir gerçek.

Dolayisiyla, Cin'in Sincan-Uygur Ozerk Yonetim Bolgesi'ne bakisini, etnik gerilimi nasil karsiladigini ve son yasanilan drami bu gozlukten tahlil etmek, bu temel tesbitlere uygun sonuclar cikartmak ve çıkış you aramak gerekiyor.

***
Urumci'de yerlerde yatan onlarca cesedi gorunce bundan tam 20 yil once Baren baskaldirisi sirasinda bolgede benzeri bir muameleye ugrayan yuzlerce Uygur gozumun onunde yeniden canlandi. Ardindan gelen tutuklamalar, iskenceler, kaybolan ve bir daha haber alinamayan yuzlerce, cogu masum, genc insan. Simdi de farkli olmayan bir senaryoyu yasayacagiz gibi gorunuyor.

Zira son yillarda neredeyse paranoya olcusünde ayrilikci Uygurlardan korku Cin’in her yanina sinmiş durumda. Basin yoluyla da Uygurlar, Rusya’nin Cecenleri gibi sunuluyorlar. Bush'un retorigine siginarak suclu sucsuz bircok Uygura "terorist", "Al Kaida yetismesi" payesi yapistirildi. Pekin Olimpiyatlarini intihar saldirilariyla kana bulayacaklari gerekcesiyle gecen yaz da bolge halki yeniden yogun baski altina alinmisti. Yani, bolge ve insanlari zaten her an patlamaya hazir bir bomba gibiydi.

***
Tarihi bakimdan "Doğu Türkistan” olarak bilinen, Cincesi “yeni kazanilmis topraklar” anlamina gelen Sincan-Uygur Ozerk Yonetim Bolgesi 1949 yılından beri “ozerk” statude Çin yonetimi altinda. Cin'in toprak bakimindan en buyuk, nufus bakimindan nisbeten en kucuk eyaleti. Binlerce yildir bu bolgenin sakinleri olan Uygurlar ve diger Turkik gruplar, kendi "atavatan"larinda son yirmi yıldır Cinlilerin nufus yigma politikasi nedeniyle azinliga donusmek uzereler. En buyuk sorun da aslinda buradan kaynaklaniyor.

Ozellikle Sichuan'dan milyonlarca insani Cinliler buraya kaydirip demografik dengeyi bozdular. Uygur kenti Urumci simdi yuzde 70 Cinli nufus barindiriyor. Yuzde 95'i Uygur olan Kasgar'da da suratle nufus kaydirilmasi operasyonu yuruyor. Altay Ili, Hami, Turfan da cok gecmeden ayni akibete ugrayabilir. Genc Uygurlar asimile politikasinin bir parcasi olarak ulkenin ic bolgelerine gonderiliyorlar.

Bu bolge zengin kaynaklara ev sahipligi yapiyor. Cin'in petrol ve dogal gaz kaynaklarinin ucte birinin uzerinde oturuyor Uygurlar. Turkmenistan ve Kazakistan’dan boruhatlari ile gelecek petrol ve dogal gaz da bu bolgenin kaynaklari ile birlesip esas uretim merkezleri olan kiyidaki dogu eyaletlerine gonderilecek.

Altin ve baska degerli mineral madenleri var. "Turfan'da sebze ve meyva" Cin'in bircok bolgesinin gereksinimi saglayacak olcude bol. Buna karsilik, burasi ulkenin en yoksul bolgeleri arasinda. Genclerin cogu issiz. Yeni yaratilan istihdam imkanlari da baska bolgelerden gocen Cinlilere veriliyor.

Jeopolitik olarak da hassas bir cografya; zira hem Rusya, hem Orta Asya hem de Pakistan ve Afganistan ile sinir paylasiyor. Sinirda Halk Kurtulus Ordusu’nun muazzam askeri karargahlari var. Nukleer denemeler hep bu bolgede yapiliyor.

Bolgenin adi ”Ozerk Yonetim” bolgesi olarak gecse de ipler Cin Komunist Partisi ve Hukumeti’nin elinde. Ozerklik fiiliyatta yok ortada. Gostermelik bir Uygur Vali var partiden gelme; gerisi hep Cinli. Folklorik olarak Uygur muzigi ve dansina izin veriyorlar.

Uygur dili de kullaniliyor bolge medyasinda, universitelerinde; ama dis dunya ile baglarini kopartmak icin bu insanlarin alfabesi birkac kez degistirilmis. Simdi Uygurcayi Arapca yazip bizim anlayabilecegimiz Turkce ile konusuyorlar. Meramlarini ne Cinlilere anlatabiliyorlar, ne Araplara ne de hala Kiril alfabesi ile yazan sinirin ote yakasindaki Orta Asyali "tokan"larina.

Dahasi, Cin’in bu ulkelerdeki muazzam ekonomik mevcudiyeti nedeniyle Orta Asyali Turkik akrabalari da etkisiz hale getirilmiş durumdalar.

Dunya’nin yeni super ekonomik gucu olma yolundaki Cin zenginlestikce bu bolgede kalkiniyor, disari aciliyor. Yurtdisinda hatiri sayilir bir Uygur diasporasi olustu. Cogu Turkiye, Pakistan, Suudi Arabistan ve Orta Asya'da ama okumuslari ABD'de ve orada himaye gordukleri soyleniyor. Cin'in ”yumusak karni” olduklari, Tibetlilerden daha keskin ve siddete dayali muhalefet yapabilecekleri dusuncesiyle olsa gerek.

***

Uygurlarin Cinlilere karsi nefret duygulari yogun. Hic karismiyorlar Cinlilerle. Hatta, onlarla evlenen olursa toplumdan tecrit ediliyor. Tek cocuk politikasi ve erkek cocugunun tercih edilerek kizlarin istenmemesi nedeniyle ciddi bir kadin-erkek dengesizligi var Cin nufusunda. Erkekler aleyhine. ”Kadin arz acigi” Cinliler acisindan enerji, su ve gida arz guvenliginden daha onemli hale geliyor.

Iste boyle bir ortamda binlerce Uygur genc kizin calismak uzere Cin’in ic bolgelerine gonderilmeleri ve son olarak Guangzhou'daki bir oyuncak fabrikasinda tacize ugramalari, onlari korumaya calisan ve olan biteni protesto eden Uygur genclerinden ikisinin oldurulmesi, yuzlercesinin yaralanmasi, buna karsilik Cin polisinin suclulari ortbas etmesi etnik gerilimi tetikledi, daha da tirmandirdi.

Protesto gösterileri bolgenin baskenti Urumci’ye de sicradi. 10.000'in üstünde Uygur genci Çin polisi ve askeri ile çatışmaya girdi. Taskinliklar yapti. Urumçi'ye taşınan Çinlilerin iş yerlerini yıkan Uygur gençler bazi devlet dairelerini de ele geçirdiler. Polisin engel olamayıp etkisiz kaldigi olaylarda Çin Ordusu devreye girip sert sekilde mudahale etti. Sonuc ortada. 1989 Haziran’indaki Tiananmen katliamindan farkli olmayan yontemlerle kalabalik dagitilirken kesin rakami tartismali yuzlerce Uygur olduruldu.
****
Son catismanin Cumhurbaskani Sayin Abdullah Gul'un “cok basarili” gectigi soylenen seyahatinden hemen altı gün sonra patlak vermis olmasi buyuk talihsizlik. Urumci’de Uygurlarin iki ulke arasinda ”canli bir kopru” olacagi mesajini vermisti.

“Turkiye ve Cin Halk Cumhuriyeti arasindaki en onemli gundem maddesi nedir” diye soracak olursaniz Pekin bakimindan bunun tek yaniti var: Uygur ayrilikcilarin Turkiye’deki faaliyetlerine son verilmesi. Bolgedeki aktif ayrilikcilarin onemli uslerinden birisinin Turkiye'de oldugunu dusunuyor Cinliler. Bunlari izlemek icin cok sayida Cinli istihbarat elemaninin Turkiye’de faaliyet gosterdigi biliniyor.

Uygur muhalif hareketin belkemigini kirmak ve ayrilikcilarin Cin’e iadesi dahil degisik amaclar guden bir guvenlik isbirligi anlasmasi bile imzalattilar zamaninda icinde Uygurlarin en yaman savunucusu MHP’nin de oldugu koalisyon hukumetine. Hatta ellerinde koz olsun dusuncesiyle bir zamanlar Pekin’in PKK ile dirsek temasini korudugu da bildiriliyordu.

Turkiye, tarihi kökeni ve özellikleri farklı da olsa, ayrilikci bir hareketin yarattigi toplumsal ve ekonomik yikintiyi yasayan bir ulke olarak baska bir ulkedeki ayrilikci hareketi desteklemez. Bundan hicbir menfaati de yoktur. Tam aksine Pekin ile onumuzdeki 50 yila uzanan bir stratejik ortakligin temel taslarini dosemeye calisiyor.

Bolgeye ilginin nedeni basit: Singapur ya da Malezya’daki denizasiri Cinliler Pekin icin ne anlam ifade ediyorsa Cin’deki Uygurlar da bizim icin ayni anlami tasiyorlar. Ayni dili, etnik kokeni, mutfagi, muzigi paylastigimiz insanlar. Onlarin yasadiklari ulkede baris icinde, mureffeh sekilde, uluslararasi sinirlara ve ulke yasalarina riayet ederek yasamalari, katliamlarla kirilmamalari Turkiye’nin menfaatine.

***
Bugun icimiz derinden sizladi cunku olenlerin cogu gencler ve kadinlardi. Icimiz sizladi cunku bu olaylar muhtemelen durmayacak, Kasgar'a, Hami'ye, Turfan'a, Altay Ili'ye sicrayacak, sonra da gecmiste oldugu gibi Cin'in sert ve acimasiz tepkisiyle kanla bastirilacak. Sonrasinda da yasin yaninda kurunun da yanacagi binlerce gozalti, iskence, kayip insanlar....

Icimiz sizladi cunku tum dunya adeta “dut yutmus bulbul gibi” sustu. Verilen tepki yasanan insanlik drami ile orantisizdi. Uluslararasi camia, iki tarafi da itidale davet etti. Oysa taraflardan birisi orantisiz guc kullanan Cin Halk Kurtulus Ordusu, digeri ise aralarinda ayrilikci tahrikciler olsa da cogunlukla masum protestocu Uygurlar...

Icimiz sizladi cunku bizim Disisleri de önce “ne sis yansin ne kebap” cinsinden renksiz kokusuz ve de Cumhurbaskani’nin seyahatinin "kazanimlari" ni heba etmemek dusuncesine dayali bir aciklama ile yetindi. Derken tonu biraz daha sertlesen ve kisitli olcude uluslararasi camiayi da harekete gecirecegi intibai veren bir aciklama geldi. Sonra da “soykırım” suçlaması ve bu dramı BM Güvenlik Konseyi’ne taşıma tehditi. Hatta Çin mallarının boykotu.

Oysa, olaylar daha devam ederken yapici bir yaklasimla ve Pekin ile iliskilerimizi bozar korkusuna saplanmadan Çin Cumhurbaşkanı Hu Jintao’yu bolgedeki polis ve askerleri, ve de galeyana gelmis gocmen Cinlileri insaf olculerine davet etmek, bunun icin yoğun, samimi cabalar baslatmak beklenirdi bizden. İki ülke arasında güven ortamını yaratmak neredeyse 30 yılımızı aldı. Bir kalemde silip atmanın maliyeti hem bizim hem de Uygurlar için oldukça ağır.

Bölgeye ilgimizin Turkculuk ve irkcilikla bağlantısı yok. Hem bolgedeki Uygurlar arasinda hem de Turkiye’de menfaatlerini korumakla yukumlu oldugumuz cok sayida Turk vatandasi var. Bizimle ayni turkuyu soyleyen, ayni ninnilerle uyutulan, benzeri efsaneleri okuyan, ayni yemekleri tadan, hatta Orta Asyalilardan bile daha fazla bizden bu insanlara gostermemiz gereken dogal ilgi de cabasi. Cok konustugumuz “omurgali dis politika” da bunu gerektiriyor.

Hic tuccarlarimizin korkmasina gerek yok; zira 17 milyar dolarlik dis ticaretimizin 16 milyar dolari Cinlilerin lehine acik veriyor. Cin’in Turkiye’deki dogrudan yatirimlari 60 milyon dolari bile bulmuyor. Dogabilecek bir ihtilafta ekonomik kayip daha ziyade Asya'nin dogu ucundaki ortagimiza ait olur. Ki, bunu hic temenni etmiyoruz.

Uygur ayrilikcilar ve haklı insan hakları şikayetinin daha buyuk resim icinde 1.3 milyar’lik yeni guc odagi Cin ile iliskilerimizi uzun vadede zedelememesi, tam aksine bolge insanlarinin yasadiklari dramin hafifletilmesinde ve onlar ile Pekin ile arasinda kopmuş olan diyalog kanallarının yeniden kurulmasında, guvenilir kopru olusturulmasinda Ankara’nin kolaylastirici ama “gorunmez” bir rol oynamasi buyuk onem tasiyor.

Ilk elde, basın yoluyla ya da parti toplantılarında ağır suçlama alışkanlığını sona erdirerek, olaylardan 10 gün sonra Çinli meslektaşı ile uzun bir telefon görüşmesi yaptığı anlaşılan Dışişleri Bakanı Davutoğlu’nun Pekin’e çalışma ziyareti yaparak hükümetin mesajlarını taşıması isabetli olacaktır. Cinlilerin de guvenecegi kucuk bir ortak akil adamlar grubu toplayıp durum tesbiti yaptirmakta ve ilişkilerin önünü açmada, bölgedeki huzursuzluk ve haksızlıkların nasış giderilebileceği konusuna eğilmekte yarar var. Bu çalışmaların hiçbir şekilde Çin’in içişlerine müdahale olarak algılanmaması için özel çaba gerekiyor.

Cin de aslinda tam bir cikmazda bu konuda. Uygur azınlık artık birarada yaşama iradesinin zayıfladığını söylemeye başladı.Bunların alışılageldik kanla bastırılması yöntemi “21inci yüzyılın süpergücü”ne yakışmayacaktır. Kapalı kapılar ardında diplomasiye en fazla ihtiyaç duyulan bir dönemdeyiz. Pekin, uygun sekilde uzatilacak, ayrilikciliga ve içişlerine müdahaleye taviz vermeyecek dost bir yardimci eli geri cevirmeyebilir.

.

2 yorum:

Adsız dedi ki...

Artik zaman sementik zamani degil para zamani. Bu konuda RTE hukumeti hic de ikilemde kalmayacak merak etmeyin. Azeri kardeslerimizi Ermenilere nasil sattilar ise, Uygur kardeslerimiz de Cinlilere bir nefeste satacaklar. Bundan supheniz olmazin.

Adsız dedi ki...

tayyipin isi de zor; cinliler soykirim dedi diye kiziyor yukaridaki gibi turkiyedeki bazilari da bir is yapmiyor diye kiziyor...

LinkWithin

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...

The Reflection Cafe

Site İstatistikleri

Locations of visitors to this page

 

Toplam Sayfa Görüntüleme Sayısı