Modern Çağ'da Uluslararası İlişkiler Düşüncesi

Erol Kurubaş, Kırıkkale Üniversitesi

GİRİŞ 

İnsan aklı, gerçekliği genelde hep verili dünyanın sundukları çerçevesinde algılama 

eğilimindedir. Bu nedenle içinde yaşanılan dünya, genelde ezeli ve ebediymiş gibi 

görülür, geçmiş ve geleceğe hep bu açıdan bakmak gibi büyük bir yanılgıya 

düşülür. Tarihin ana eksenini süreklilik ve değişim güçleri arasındaki diyalektik 

ilişkinin oluşturduğu genellikle göz ardı edilir. Değişmeyen tek şeyin değişimin ta 

kendisi olduğu çoğunlukla unutulur. 

Bu açıdan bakıldığında günümüz uluslararası ortamında, eylemde bulunan siyasal 

birimlerin ilişkilerini, etkileşimlerini, ortaya çıkan yapıları, kısaca dünyada var olan 

siyasal durumu ifade eden ve adına kısaca “uluslararası ilişkiler” dediğimiz olgu da 

aslında böyle algılanıyor. Dünyada aslında hep bugünkü gibi devletlerin ve onlar 

arasında savaş-barış yelpazesinde cereyan eden mütekabiliyete dayalı ilişki 

biçimlerinin olduğu düşünülüyor. 

Bu ilk bakışta çok da yanlış olmayan bir yaklaşım gibi görülebilir. Çünkü insanlar 

toplum olmayı başardıkları zamandan beri hep birtakım siyasal birimler kurmuş ve

onlar arasında hep bir ilişki ve etkileşim olmuştur. Ama acaba bu, bizim bugün 

algıladığımız gibi bir dünya oluşturmuş mudur? Bir başka deyişle, geçmişte 

şimdiki gibi devletler ve bunlar arasındaki gibi bir ilişki biçimi var mıydı? Acaba 

bu ilişki dünyanın her tarafını kapsıyor muydu? Kısacası, içinde yaşadığımız dünya 

acaba hep var olan dünya mıydı? Değilse geçmişte nasıl bir dünya vardı? Günümüz 

dünyası ne zaman ve nasıl doğdu? Acaba aktörleri, yapıları ve ilişki biçimleriyle 

bugünkü dünyadaki siyasi durum da değişecek mi? Eğer şimdi bir değişim söz 

konusuysa, bu değişimin dinamikleri nelerdir ve gelecekte nasıl bir dünya bizi 

bekliyor? 

Detaylara indiğimizde bunlar gibi birçok soru ile karşılaşırız. Bu sorulara bir cevap 

verebilmek için, bu çalışmada binlerce yıllık dünya politikasına çok genel bir bakış 

açısı sunmak suretiyle onun büyük tarihsel resmini ve değişimini anlamaya 

çalışacağız. Ama her büyük genelleme ve meta-anlatı gibi bu çalışma da bazı 

önemli detayları can sıkıcı biçimde ihmal etmek durumundadır. Burada maksat, 

gerçeği bir bütün olarak anlatmak ya da göstermek olmadığı, aksine algılanması 

güç bir olguya, algıyı kolaylaştıracak bir bakış açısı sağlamak olduğu için bu 

basitleştirmeyi mazur görebiliriz. 

Bu çalışmada, geçmişte bugünden çok farklı bir dünya politikası olduğunu ve 

gelecekte de farklı bir dünya politikası olacağını, bu nedenle de geçmişte 

“uluslararası ilişkiler” olgusu olmadığı gibi muhtemelen gelecekte de olmayacağını 

iddia ediyoruz. Çünkü tamamen tarihsel bir olgu olan “uluslararası ilişkiler”, dünya 

politikasının Modern Çağ’daki görünümü olup, modernleşmenin, modern 

düşüncelerin, modern yapı, aktör ve ilişkilerin ürünüdür. 

Bu iddiayı sorgulamak için çalışmada öncelikle, dünya politikasındaki değişimin 

dinamikleri ele alınacak ve bu çerçevede dünya politikasında üç büyük tarihsel 

dönem tespit edilecektir. Çalışmanın ikinci bölümünde, İlk ve Orta Çağlarda dünya 

politikasın ne gibi özellikler taşıdığı, bunların hangi siyasal düşüncelerden 

beslendiği anlatılacaktır. Üçüncü bölümde, Modern Çağ’da dünya politikasında 

yaşanan değişim ekseninde “uluslararası ilişkiler” olgusunun nasıl doğduğu, 

geliştiği ve hangi varsayımlara dayanarak evrenselleştiği ortaya konularak bunun 

yol açtığı sonuçlara dikkat çekilecektir. Dördüncü bölümde ise, günümüzde 

yaşanmakta olan değişim incelenerek yeni bir tarihsel dönemin eşiğinde 

olduğumuz ileri sürülecek, değişenler ve değişimin yönü sorgulanacaktır. 

I. DÜNYA POLİTİKASININ DEĞİŞİM DİNAMİKLERİ VE  BÜYÜK TARİHSEL DÖNEMLER 

Bir zamanlar dünya politikasının görünümü bugünkü gibi değildi ve gelecekte de 

muhtemelen böyle olmayacaktır. Bir başka deyişle, dünyada var olan siyasal 

durum, yani siyasal birimler, bunlar arasındaki ilişkiler ve bunun sonucu doğan 

yapılar –basitçe buna “dünya politikası” diyelim1- farklı dönemlerde farklı biçimler 

almış ve gelecekte de alma potansiyeline sahiptir. Bu bağlamda Nye ve Welch 

(2011: 3-4), dünya politikasının üç temel biçim aldığını belirtir. Bunlardan ilki, bir

otoritenin temasta olduğu dünyanın büyük bölümünü denetim altında tuttuğu 

“dünya imparatorluğu sistemi”; ikincisi, bağlılıkların ve siyasi yükümlülüklerin 

öncelikle siyasi sınırlar tarafından belirlenmediği “feodal sistem” ve üçüncüsü, 

görece bütünlüklü olan, fakat üst bir yönetimi bulunmayan devletlerden meydana 

gelen “anarşik devletler sistemi”. Nye ve Welch’in söz ettiği bu dünya politikası 

biçimleri kronolojik olmaktan ziyade kuramsaldır. Çünkü onlara göre, örneğin 

anarşik devletler sistemi M.Ö. 5. yüzyılda Çin ve Hindistan’da ya da eski 

Yunan’da görülmüştür. 

Dünya politikasına ilişkin bu yaklaşım, elbette yanlış olmamakla birlikte, bize 

tarihsel değişimi, bunu belirleyen etkenleri ve bu çerçevede “uluslararası ilişkiler” 

denilen özel dünya politikası biçimini yeterince açıklamaz. O nedenle biz burada 

dünya politikasının aldığı farklı biçimleri ve bu çerçevedeki değişimi belli bir 

tarihsellik içinde, birtakım değişim ölçütleri çerçevesinde ele alacağız. Bize göre, 

dünya politikasında tarihsel bir değişim yaşanması şu üç temel unsurun eşzamanlı 

değişimine bağlıdır: (i) var olan “siyasi aktörler”in niteliği, (ii) bu aktörler 

arasındaki “ilişkinin biçimi” ve yoğunluğu ve (iii) “mekânın kapsamı” ve bu 

bağlamda “zaman-mekânın ilişkisi”nin niteliği. 

İlkinden başlamak gerekirse, öncelikle örgütlü bir siyasal birimin olmadığı ilkel 

dönemler bir yana, insanlığın tarihin farklı dönemlerinde birbirinden çok farklı 

siyasal birimler kurduğunu belirtmeliyiz. Bu açıdan kabileler, site-devletleri, 

hanedanlar, imparatorluklar, krallıklar, feodal yapılar ve egemen devletlerden söz 

edebiliriz. Burada büyük tarihsel değişimi görme amacımıza uygun biçimde 

“emperyal ve/ya himaye edilen siyasi birimler” ile “egemen-bağımsız devletler” 

arasında bir ayrım yapabiliriz. Bir başka deyişle burada, sınırları tam belli olmayan 

topraklar üzerinde, tam egemen de olmayan, sadece “egemen görünen ya da 

egemenlik iddiasında bulunan”, bağımsızlığı da geçici, belirsiz ya da tartışmalı 

olan siyasi birimler ile sınırları kesin olarak belli olan ve bu sınırlar içindeki 

topraklara ve insanlara “tam egemen” ve “dışarıdaki egemenlerden bağımsız” 

devletler arasında ikili bir ayrım söz konusudur. Bu ikili ayrım, sadece aktör 

niteliği açısından değil, aynı zamanda bu siyasi birimler arasındaki ilişkinin 

biçimini belirlemesi açısından da son derece önemlidir.

...

Makalenin tamami icin tiklayiniz.