Terörle Mücadele, Kürt Sorunu ve İspanya Modeli

.

Ersin DOYRAN
Hispanatolia.com
.
Coğrafi açıdan Avrupa’nın batı yakasında bulunan ve 20 seneyi aşkın bir süredir Avrupa Birliği (AB) üyesi olan İspanya, zaman zaman Türkiye’de de terör meselesiyle alakalı olarak gündeme gelmektedir. Ancak bu konuda söylenenler, Türkiye ile İspanya arasında yapılan kıyaslamalar çoğu zaman sağlam bir temele oturmamaktadır. Bunun başlıca sebebi ise İspanya ve İspanya’nın terörle mücadele yöntemi hakkında fazla bir bilgiye sahip olunmamasıdır. Bazen de bu mesele ile ilgili durum ve veriler kasıtlı olarak çarpıtılmaktadır.

Bu durumdan yola çıkarak bu yazıda öncelikle İspanya’da terörle mücadelede bir çerçeve model olarak benimsenen Ajuria Enea Paktı ve bu paktın temel kaideleri üzerinde durulacaktır. Daha sonra da Türkiye’deki mevcut siyasi tablodan yola çıkılarak, İspanya’daki modelin Türkiye’de uygulanmaya konulması durumunda olabilecekler tartışılacaktır. Böyle bir modelin uygulanmasının bir yandan Kürt meselesi diğer yandan terör sorunu açısından ne ifade ettiği kısaca değerlendirilmeye çalışılacaktır.

II
İspanya’da terörle mücadelede benimsenen Ajuria Enea modeli 12 Ocak 1988’de İspanya’daki farklı siyasi kesimlerin bir araya gelerek oluşturdukları bir pakta dayanır. Bask ülkesinin (Euskadi) başşehri Vitoria’da imzalanan pakt, hem İspanya merkez partilerini, hem de Bask milliyetçiliğinin kurucu/ana siyasi partisi olan PNV’yi –ve ondan kopan daha radikal ama şiddete karşı EA’yı- bir araya getirmiştir. Dolayısıyla Ajuria Enea Paktı, İspanya’daki Bask sorunu ile alakalı tüm –terörle açık bağı olan “Batasuna çizgisi” hariç- tarafların ortak siyasi iradesini yansıtan bir metindir.

Öncelikle Ajuria Enea Paktı/Modeli, ayrılıkçı partiler dâhil toplumun farklı kesimlerinin –hatta karşıt siyasi görüşlerin- teröre karşı ortak bir duruşunu yansıtmaktadır. En radikal görüşler dahi savunulabilecek, ancak bu konuda teröre başvurulmayacaktır. Bunu somut bir biçimde söyleyecek olursak Pakt, İspanya’daki ETA terörüne karşı ortak bir tavrı göstermektedir. Bilhassa Paktın 14. Maddesi teröre karşı İspanya’daki “tüm demokrat kesimlerin birliğini” öngörmektedir.

İkinci olarak Ajuria Enea Paktı, teröre karşı mücadelede üç aracın altını çizmektedir. Bunlardan birincisi insan haklarına saygı temelinde polisiye/askeri/hukuki tedbirlerin alınmasıdır. İkincisi teröre karşı uluslararası işbirliğinin oluşturulmasıdır. İspanya için bu konuda elzem olan o zaman değin ETA’ya hoşgörülü yaklaşmış olan Fransa’nın desteğini elde etmektir. Bir üçüncü araç olarak da topluma yeniden kazandırma benimsenmiştir. Bu konuda Ajuria Enea Paktı’nın 9. Maddesi yasal siyaset karşılığı silah bırakmayı öngörmektedir. 10. Maddede ise şiddetin diyalog yoluyla çözülmesi teşvik edilmektedir. Buna göre, Bask meselesinin siyasi çözüm yeri İspanyol Meclisi ve özerk parlamentodur. Bu konuda ETA’nın söz söyleme hakkı yoktur.

Ajuria Enea Paktı’na dayanan İspanya terörle mücadele modelinin en önemli dayanaklarından birini demokratik bir anayasa oluşturmaktadır. İspanya, 1975’te diktatör General Franco’nun ölümünden sonra kademeli demokratikleşme sürecinde 6 Aralık 1978’de yapılan halk oylamasıyla demokratik bir anayasaya sahip olmuştur. Anayasa ayrılıkçı Bask ve Katalan partilerini de içeren geniş bir mutabakatın ürünüdür. İspanyol anayasası demokratik yollardan Bask veya Katalonya gibi özerk bölgelerin özerkliklerini olabildiğince genişletme imkânına sahiptir. Nitekim merkezden özerk idarelere devredilen yetkilerle Bask ve Katalanların özerklikleri 1998’e gelindiğinde en yüksek noktaya varmıştı. Bir başka ifadeyle İspanya’da demokratik yollardan siyaset yapma ve farklı fikirleri savunma kapısı oldukça açıktır. Nitekim Bask milliyetçiliğinin ana partisi PNV de tıpkı ETA gibi ayrı ve bağımsız bir Bask Devleti’ni (Euskal Herria) savunmakta; ancak buna giden yolda şiddete başvurmak yerine demokratik ortamda siyasi mücadele vermeyi tercih etmektedir.

İspanyol Anayasası çevresel milliyetçiliklerin teröre başvurmadan siyaset alanında kalması için kapıları açık bırakmıştır. Bu yönüyle teröre karşı subap vazifesi de gördüğü söylenebilir. Çünkü anayasal çerçeve, ifade ve örgütlenme özgürlüğü konusunda Venedik kıstasları temelinde olduğundan farklı ve ayrılıkçı görüşleri savunabilen partiler de kurulabilmektedir. Venedik kriterleri dikkate alındığında bir siyasi hareketin/partinin yasaklanabilmesi ancak o partinin şiddete ve ırkçılığa başvurması ile mümkündür. Böyle olunca aslında İspanya’dan ayrılmayı savunan Bask ve Katalan partileri –sırasıyla PNV ve CİU- serbestçe siyaset yapabiliyorlar. Dolayısıyla mevcut siyasi sistem içerisinde kendilerine yer açıldığı için şiddete başvurmayı tercih etmiyorlar. Bir başka deyişle, farklı fikirler mevcut sisteme entegre edilmiş olmaktadır.

III
Yukarıda özetlenmeye çalışılan İspanyol terörle mücadele yöntemi olan Ajuria Enea Modeli’nin Türkiye’de uygulanabilirliği ve muhtemel sonuçlarını tartışmadan önce Türkiye’deki mevcut durumla alakalı bir hususu vurgulamak gerekmektedir. Bugün Türkiye’de iki mesele iç içe geçmiş durumdadır. Bazen bilinçli olarak da karıştırılan bu iki meseleyi birbirinden ayırmak gerekmektedir. Türkiye bugün çözmesi gereken hem bir Kürt Sorunu’yla hem de bir terör sorunuyla karşı karşıyadır. Kürt Sorunu, her şeyin ötesinde insani ve demokratik bir sorundur. Dolayısıyla insani ve demokratik vasıtalarla çözülmelidir. Aslında İspanyol Ajuria Enea Modeli’nin belki de en önemli özelliği ETA terörü ile Bask siyasi sorununu birbirinden ayırabilmiş olmasıdır. Bugün İspanyol devlet idarecileri bir yandan terörle mücadele ederken –terörü ortadan kaldırmaya çalışırken- diğer yandan çözülmesi gereken bir Bask siyasi sorunu olduğunu kabul etmektedirler. Gelinen noktada Bask sorunu hukuki çerçevede yasal/anayasal düzenleme ve değişikliklerle çözülmeye çalışılmaktadır.

Ajuria Enea Modeli’nin Türkiye’ye uyarlanması için her şeyden önce “anayasa sorununun” çözülmesi gerekmektedir. Önceki kısımda da zikredildiği gibi demokratik İspanyol anayasası, Ajuria Enea Modeli’nin hem temel unsurlarından birisi, hem de bu modelin üzerine inşa edildiği zemindir. İspanyol anayasası yasal siyasete imkân vererek terörün kendine dayanak yapabileceği hususları elinden almak istemiştir.

Türkiye’de hem Kürt meselesinin çözümü, hem de terörün bu denli yıkıcı bir sorun olmaktan çıkması geniş bir toplumsal mutabakata dayanan sivil bir anayasanın Meclis çatısı altında hazırlanmasından geçmektedir. Aslında böyle bütüncül bir çözüm olmaksızın terörle mücadele de zor görünmektedir. Ancak mevcut siyasi koşullarda anayasanın topyekûn değiştirilmesi mümkün olmadığı takdirde dahi asgari düzeyde bazı yapılması gerekenler vardır.

Öncelikle ifade ve örgütlenme özgürlüğünün önündeki engellerin kaldırılması gerekmektedir. Böylece yasal siyaset imkânı sağlanmış olacaktır. Bugün Türkiye’de demokratik bir anayasa yapılması gereğine inanan iki siyasi parti kapatılma tehdidiyle karşı karşıya bulunmaktadır. Dolayısıyla atılması gereken ilk adımlardan birisi Siyasi Partiler Kanunu’nun Venedik kıstaslarına uygun bir hale getirilmesidir. Böyle bir senaryoda Kürt milliyetçiliğinin ana partisi durumunda olan Demokratik Toplum Partisi (DTP) herhangi bir kapatma tehdidi olmadan fikirlerini Meclis çatısı altında dile getirebilecektir. Aslında bugün Doğu ve G. Doğu Anadolu dâhil olmak üzere toplumun geniş kesimleri ılımlı bir siyaset ve demokratik bir ortam konusunda mutabıktırlar. DTP’nin oy aldığı kesim de ayrılıktan yana değil; kendi taleplerinin de dikkate alınacağı bir Türkiye’den yanadır. Dolayısıyla bu kesimin Meclis’te temsil edilmesinin sağlanması, meşru zeminin Meclis olduğu kanısını güçlendirecek; tedrici bir biçimde terör örgütü yalnızlaşacaktır. DTP’nin meşru bir parti olarak kabul edilmesi onu da terörle arasına mesafe koyması konusunda zorlayacaktır.

Böyle bir senaryonun gerçekleşmesi için hem devlet idarecilerinin hem de DTP dâhil tüm partilerin yapması gereken bir husus Ajuria Enea Paktı gibi bir paktın samimi olarak kabul edilmesidir. Bu durum daha önce de bahsedildiği gibi farklı siyasi pozisyonlarda olanları –hatta karşıt milliyetçilikleri- teröre karşı bir araya getirirken; bu farklı siyasi pozisyonların bulunmasını da bir tehdit olarak algılamanın sonu olacaktır. Bunun neticesi ise çift yönlü görünmektedir. Öncelikle DTP dâhil teröre karşı tüm kesimlerin bir araya gelmesi terörün zemininin giderek erimesine sebep olacaktır. İspanya’da Ajuria Enea Paktı ile sağlanan budur. İkincisi ise böyle bir yaklaşım Kürt meselesinin demokratik bir ortamda tartışılmasına giden yolu açacaktır. Böyle bir ortam terörün pek hazzetmediği bir ortamdır. Nitekim İspanya’da ETA demokratik siyaseti baltalamak için çaba göstermiştir. Ancak karşısında toplumsal bir tepkinin oluşması sonucu bunda pek başarılı olamamıştır.

Türkiye’de de demokratik bir ortam terörün ve statükoyu savunan kesimlerin hoşuna gitmeyecektir. Ancak demokratik bir mutabakatın oluşmasıyla terörün ve bu kesimlerin giderek yalnızlaşacaklarını düşünmek mümkündür. Böylece İspanya’da olduğu gibi terör sonlandırılamasa da giderek zayıflayacaktır.

IV
Buraya kadar yapılabileceklerden bahsedildi. Bitirmeden önce birkaç cümleyle yapılmaması gerekenler de belirtilmelidir. Bunlardan ilki demokratik bir anayasa ve ortama karşı çıkmanın bugüne kadar teröre bir çözüm olmadığı görülmüştür. Bu tavır olsa olsa terörün işine gelmektedir. Diğer yandan anti-demokratik bir tavır artık toplumdan da rağbet görmemektedir.

Diğer bir husus da bugün Meclis’te var olan DTP ile alakalıdır. Bu partinin terör ile arasına mesafe koymaması kendisine yaramayacağı gibi, temsil ettiği kesime de bir fayda sağlamayacaktır. Çünkü 2007 seçimlerinde görüldüğü gibi DTP’nin bu ana kadar savunduğu siyasete destek düşmüş, seçim sonuçları DTP’nin izlediği siyaseti değiştirmesi yolunda bir işaret olarak yorumlanmıştır. Diğer yandan seçime bağımsız olarak giren DTP adaylarının seçilmesi için gösterilen çaba da Kürt halkının kendi hak taleplerinin Meclis’te siyasi yollardan elde edilmesini desteklediğini göstermektedir. Bir başka ifadeyle seçim önemsenmiş, Meclis’teki mücadele mühim görülmüştür.

http://www.hispanatolia.com/haber_icten_bakis.asp?id=14
http://mapsof.net/uploads/static-maps/spain_turkey_locator.png
.