Çelebi’nin Yolculuğu

CİHAN ERKEN

Radikal Kitap 9 Eylul 2011

UNESCO’nun ‘Evliyâ Çelebi Yılı’ ilan ettiği 2011, ünlü seyyahın yazdıklarını ve onun hakkında yazılanları hatırlamak için bir fırsat. 70 yıllık hayatının 50 yılını 17. yüzyılda Osmanlı topraklarında gezip tarihe not düşerek geçiren Evliyâ Çelebi, pek çok tarihi çalışmanın en önemli referansı. Seyyahın verdiği bilgiler konusunda ise 1966 yılından beri hakkında çalışmalar yapan Yapı Kredi Yayınları en önemli kaynak. Özellikle seyyah hakkında ‘Hac Seyahatnamesi’ gibi varlığı şüpheli bir bilginin gündeme geldiği bir dönemde bu daha da önemli hale geliyor. Yapı Kredi Yayınları Evliyâ Çelebi’nin’ Seyahatnamesi’ni yıllar süren çalışmayla günümüz Türkçesiyle 10 cilt halinde yayımladı. Evliyâ Çelebi’yi doğduğu topraklara daha da yakınlaştıran ve Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı’nın (Dağlı’nın ilk ciltlerde imzası var) çalışması, 10’uncu ve son kitapla bu yıl tamamlandı. On kitapla çıkacağız serüven adım adım şöyle:

Birinci kitap: Ünlü seyyah ile yolculuk İstanbul’dan başlıyor ve Evliyâ Çelebi’nin kaleminden 17 yüzyıl İstanbul’uyla tanışılıyor.

İkinci kitap: Seyyah İstanbul’dan Mudanya’ya geçiyor ve 50 yıl sürecek yolculuk dolu dizgin başlıyor. Bursa’dan Bolu’ya oradan Karadeniz sahillerine geçen Evliyâ Çelebi Erzurum, İran , Kafkasya, Kırım ve Girit’i 2. kitapta anlatıyor. Kafkas halklarının yaşamlarına dair ilginç kesitler bu kitapta yer alıyor.

Üçüncü kitap: Konya, Kayseri, Antakya, Şam, Urfa, Maraş, Sivas, Gazze, Sofya ve Edirne’yi anlatan Evliyâ Çelebi, Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı’nın yayına hazırladığı bu metinde de bilinen – sevilen üslubunu koruyor.

Doğu maceraları
Dördüncü kitap: Evliyâ Çelebi Malatya, Bitlis, Diyarbakır’da dolaşıyorve, dost meclislerinde bulunup, ziyafetlere konuyor, savaşlara katılıyor. Tehlikelere atılan Çelebi, bazen de tatlı canını zor kurtarıyor.

Beşinci kitap: Evliyâ Çelebi Bitlis’ten Tokat yoluyla İstanbul’a dönüyor. Gezi tutkunu seyyah bu kez Balkanlara doğru yola çıkıyor ve Akkirman, Belgrad, Gelibolu, Manastır, Özü, Saraybosna, Slovenya, Tokat, Üsküp’te gezmedik yer bırakmıyor.

Altıncı kitap: Seyyah, Balkanlardaki gezisini sürdürüp Avrupa’ya doğru yola koyuluyor. Bu ciltte Erdel, İskenderiye, Podgoriçe, İştib, Lofça, Vidin, Sirem, Ösek, Peçoy, Budin, Üstürgon [Estergon], Ciğerdelen, Hollanda, Macaristan, Öziçe, Taşlıca, Foça, Dobra-Venedik, Nova, Mostar, Segitvar, Zağreb, Kanije yer alıyor. Çelebi bu ciltte savaş tanıklıklarını da anlatıyor.

Yedinci kitap: Çelebi, seyahati boyunca gezip gördüğü yerleri, artık giderek vakıf olduğu Avrupa kültürünü vakıf olmuş, kuzeyin soğuk şehirlerini, tarihe karışmış uygarlıkları kaleme alıyor.

Sekizinci kitap: Gümülcine, Kavala, Selânik, Tırhala, Atina, Mora, Navarin, Girit Adası, Hanya, Kandiye, Elbasan, Ohri, Tekirdağı gezen Evliyâ Çelebi, özellikle Girit seferi konusunda önemli bilgileri bu ciltte anlatıyor.

Dokuzuncu kitap: Mayıs 2011’de günümüz Türkçesiyle basılan dokuzuncu kitapta Evliyâ Çelebi Kütahya, Uşak, Manisa, İzmir, Ödemiş, Tire, Aydın, Muğla, Antalya, Karaman, Tarsus, Adana, Ayntab, Haleb, Şam, Sayda, Kudüs, Akka, Medine, Mekke’yi anlatıyor.

Onuncu kitap: Son kitapta seyyah Evliyâ Çelebi’nin son durağıysa Mısır oluyor.

Evliyâ Çelebi’nin izindekiler

Evliyâ Çelebi’nin kendisi ve seyahatnamesi birçok bilimsel araştırmanın konusu oldu. Yapı Kredi Yayınları’ndan çıkan kitapların kiminde Mısır’da geçirdiği son yılları ele alınıyor, kiminde İstanbul’daki ilk izlenimleri. Kitaplarından bazıları şöyle:

Nil haritasını o mu çizdi?
Seyyah konusunda uzman Robert Dankoff ve Nuran Tezcan’ın birlikte kaleme aldığı kitapta Vatikan’da korunan ‘Nil Haritası Evliyâ Çelebi’nin eseri mi? sorusuna yanıt aranıyor. Seyahatname’deki Nil ile haritadaki benzerliklere dikkat çekiliyor.

İstanbul’dan Çelebi geçti
John Freely ‘Evliyâ Çelebi’nin izinde İstanbul’u sokak sokak gezerek Seyahatname’den alıntılar yapıyor. Çelebi’nin İstanbul’undaki unsurların varlığını koruduğunu anlatıyor. Kitabın çevirisini Müfit Günay yaptı.

Seyyah-ı Alem’in dünyaya bakışı
‘Seyyah-ı Alem Evliyâ Çelebi’nin Dünyaya Bakışı kitabında Robert Dankoff, seyyahın dünya görüşü, uzun yıllar süren seyahati sırasında yaşadığı değişim ve Osmanlı’da o dönem yaşananları anlatıyor. Kitabın çevirisi Müfit Günay’a ait.

Çağının sıradışı yazarı
Nuran Tezcan’ın kitabında pek çok tarihçi ve uzmanın 2008’deki konferanta Evliyâ Çelebi konusunda verdiği bilgileri barındırıyor. Ünlü seyyahın duvar yazıları, bilgi verdiği o dönemdeki silahlar, hastalıklar, yemekler uzmanlarca anlatılıyor.

‘Gençler için seçmeler hazır’
Evliyâ Çelebi yayınları hakkında Yapı Kredi Kültür Sanat ve Yayıncılık Genel Müdürü Tülay Güngen şunları söylüyor: “UNESCO’nun Evliyâ Çelebi yılı ilan ettiği 2011, YKY için ayrı bir önem taşıyor. 1996’da ilk kitabı Latin harfleriyle yayımlayarak başlattığımız seyahatnameyi 2007’de 10. kitapla tamamladık. Diziyi herkesin okuyabilmesi için günümüz Türkçesiyle de yayımlamaya başladık. 10. cilt ile Seyahatname’yi günümüz Türkçesiyle de tamamlamış oluyoruz. Ayrıca Doğan Kardeş Dizisi’nin genç okurlarına Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi’nden Seçmeler adlı bir kitap hazırladık.”