Mevlana’nın Eserlerinden Seçmeler

MESNEVÎ
İlk beyitler

Dinle, bu ney nasıl şikâyet ediyor; ayrılıkları nasıl anlatıyor:
Beni kamışlıktan kestiklerinden beri feryadımla kadın erkek herkes ağladı.
İştiyak derdini anlatmak için, ayrılıktan parça parça olmuş sine istiyo­rum.
Vatanından ayrı kalan, tekrar kavuşma anını arar.
Ben her toplulukta ağladım, iyilere ve kötülere eş oldum.
Herkes kendi düşüncesine göre bana arkadaş oldu, içimdeki sırları araştırmadı.
Sırrım ağlayışımdan ayrı değil, fakat göz ve kulağın bu aydınlığı yok.

Beden, ruhtan; ruh bedenden saklı değil, ancak kimsenin ruhu gör­mesine izin yok.
Bu neyin sesi ateştir, hava değil. Bu ateşe sahip olmayan, yok olsun.
Neye düşen, aşk ateşidir. Meye düşen aşk coşkunluğudur.
Ney, dostundan ayrılanın arkadaşıdır. Perdeleri, bizim ka­ranlık perdelerimizi yırttı.
Ney gibi zehir ve panzehiri kim gördü? Kim ney gibi dost ve istekli gördü?
Ney çok ıstıraplı yolu anlatıyor; Mecnun’un aşk hikâyelerini anlatıyor.
Bu anlayışın sırdaşı, idraksizdir ancak. Dilin müşterisi, kulaktır an­cak.
Kederimizde günler vakitsiz oldu. Günler, yanışlarla yoldaş oldu.
Günler giderse gitsin, korku yok. Sen kal. Ey, kendisi gibi pâk bu­lun­mayan!
Balıktan başkası suya doyar. Rızksız olanın günü uzar.
Olgunun hâlini, ham kişi anlamaz. Öyleyse söz kısa olmalı, vesselâm.
Ey oğul! Bağı çöz, özgür ol. Ne zamana kadar gümüşe, altına bağlı ka­lacaksın.
Denizi bir testiye döksen, ne kadar alır? Bir günlük kısmet.
İhtiraslıların göz testisi dolmaz. Sedef, kanaatkâr olmadıkça inciyle dolmaz.
Bir aşkla elbisesi yırtılmayan kişi, hırs ve ayıptan bütünüyle temiz­len­mez.
Ey güzel sevdalı aşkımız! Mutlu ol. Ey bütün hastalıklarımızın ta­bibi!
Ey gurur ve kibrimizin ilacı! Ey Eflatun’umuz, Calinus’umuz!
Toprak beden, aşkla feleklere yükselir. Dağ oynar, hareketlenir!
Ey âşık! Aşk, Tûr dağının ruhu oldu; Tûr mest oldu; Musa kendinden geçerek düştü.
Ney gibi, dostumun dudağıyla bir araya gelseydim, söylenecekleri söylerdim ben.
Dildaşından ayrılan kişi, yüzlerce nağmesi de bulunsa dilsiz olur.
Gül gidince ve gül bahçesi solunca artık bülbülün macerasını dinleye­mezsin.
Her şey, sevgilidir; âşıksa bir perde. Sevgilidir diri, âşıksa bir ölü.
Aşka cesareti yoksa kanatsız bir kuşa benzer o. Yazıklar olsun, ona!
Dostumun ışığı önümde ve arkamda bulunmazsa, önümden ve arkam­dan nasıl haberdar olurum ben?
Aşk bu sözün dışarı çıkmasını ister. Ayna nasıl yansıtmaz olur?
Aynan niçin yansıtmıyor biliyor musun? Çünkü yüzünden pas temizlenmemiş.

Mesnevî’den örnekler:

“Barış dalgaları kopar, gönüllerden kinleri giderir.
Bunun aksine savaş dalgaları kopar, sevgileri alt üst eder.
Sevgi acıları tatlıya çeker tatlılaştırır. Çünkü sevgilerin aslı doğru yola götürmektir (Mesnevî, I, 2578-2580).”

“Sevgiden tortulu sular durulur, berraklaşır.
Sevgiyle ölü diriltilir, sevgiyle padişahlar köle yapılır (Mesnevî, II, 1530-1531).”

“Nice Hintli ve nice Türkün dili birdir de nice iki Türk bir­bi­rine yabancıdır gibidir.
Öyleyse yakınlık dili başka bir dildir. Gönül beraberliği, dil birli­ğinden daha iyidir.
Gönülden; söz, işaret ve yazı olmadan yüzbinlerce tercü­man be­lirir (Mesnevî, I, 1206-1208).”

“Annenin hakkı Allah’ın hakkından sonra gelir. Çünkü O kerem sahibi senin cenini ona emanet etti.
Onun bedeninde sana şekil verdi. Taşımak için de ona hu­zur ve kabiliyet verdi
O da seni kendisine bağlı bir parça gördü. Allah’ın takdiri bağlı olanı ayırdı.
Hak binlerce sanat ve fen yarattı, böylece anne de seni sevgiyle kuşattı (Mesnevî, III, 325-328).”

“Ey Müslüman sen bizzat edep iste. Edep her edepsize sabret­mektir ancak.
Falan kişinin kötü karakteri ve huyu vardır diye şikayet eden kişi, bil ki kötü huylu olduğu için kötü huyluyu kötüler.
Güzel huylu kötü huylulara sessiz kalan, kötü karakterli­lere ta­hammül edendir (Mesnevî, IV, 771-774).”

“Bilgi Hz. Süleyman’ın iktidarının saltanat mührüdür. Bü­tün âlem ceset, ilim ruhtur (Mesnevî, I, 1030).”

“Ruhun arzusu, hikmete ve ilimlere doğrudur.Bedenin ar­zusu ise bahçeye, yeşilliğe, üzüme
Ruh yükselmeye ve sefere can atar, beden ise kazanca, ota, yi­yeceğe (Mesnevî, III, 4438-4439).”

“Gönül ehlinin ilimleri onları taşır, ten ehlinin ilimleri ise onlara yük
İlim gönüle aksederse yardımcı olur, ilim bedene yansırsa yük olur (Mesnevî, I, 3446-3447).”
“Kötü karakterli kişiye ilim ve fen öğretmek, eşkiyanın eline kılıç vermektir
Sarhoş zencinin eline kılıç vermek, insan olmayanın ilim öğren­mesinden daha iyidir
Bilgi, mal, mevki ve güç kötü karakterlilerin elinde fitne olur (Mesnevî, IV, 1436-1438).”

Rubailerden örnekler:

“Dostuyla hoş geçinen dostsuz kalmaz. Müşteriyle iyi an­laşan iflas etmez.
Ay geceden ürkmediği için böyle parlak kaldı. Gül de di­kenle uyuştuğu için bu kokuyu elde etti (Mevlânâ’nın Rubaileri, trc. M. Nuri Gençosman, nu, 211).”

“Gamlı yoldaşlarla oturma dedim sana! Sakın hoş meş­repli ne­şeli dostların yanından ayrılma.
Bağa geldiğin zaman dikenlik tarafına gitme. Gülden, ya­semin­den, sarmaşık gülden başkasıyla ilgilenme (Rubai nu. 1199).”
“Her nereye yönelsem ona secde edilecek yerdir orası. Altı yönde de, onun dışında da Tanrı odur.
Bağ, gül, bülbül, sema, güzel; bunların hepsi birer ba­hane, hep aranılan istenen odur (Rubai nu. 206).”

“Bağa gelin de yeşil giyinmiş dilberleri seyredin. Her kö­şedeki gül satan dükkanlara bakın.
Gül bülbüllere gülerek diyor ki; Susun susun da şu sus­muş ba­harı seyredin (Rubai nu. 501).”

Gazellerden örnekler:

“Kızıl gülün nereden elbise giyindiğini bilirim ben.
Söğüt sıralanmış yaya gibidir. Olanı kaza, kader yapar.
Sûsen kılıçla, yasemin kalkanla her biri gaza tekbiri getirir.
Zavallı bülbül neler çeker, o gülden. Âh! Neler eder o!
Bahçe gelinlerinin her biri o gül bize doğru işaret ediyor, der.
Bülbül ise, o gül ben yoksul için cilveler ediyor, der.
Çınar ağlayarak el kaldırmış, ne diye dua ettiğini sana söy­liye­yim.
Goncanın başına kim külah koyuyor, menekşenin sırtını kim iki büklüm yapıyor?
Gerçi sonbahar mevsimi çok cefalar etti. Bak! Bahar nasıl vefalı davranıyor.
Sonbahar mevsiminin yağmaladıklarını, bahar mevsimi geldi, geri veriyor.
Gülü, bülbülü, bahçenin güzellerini anmak hepsi bahane. Neden anılır.
Aşk gayreti bu, yoksa dil Allah’ın inayetini anlatabilir mi?
Tebriz’in ve dünyanın övüncü Şemseddin yine sizin hatırı­nızı gö­zetiyor (Külliyât-ı Şems, Gazel, nu. 1000).”
“Gel, birbirimizin kiymetini bilelim, sonra ansızın birbiri­mizden ayrı kalmıyalım.
Mademki mümin müminin aynasıdır, niçin aynamızdan yüz çevi­riyoruz.
Asil cömert kişiler dostlara canlarını feda ettiler. Köpek­liği bırak. Biz de insanız.
“Kul e’ûzu” ve “Kul Huvellahu”yu birbirimizin sevgisine niçin dua diye okumuyoruz.
Kötü niyetler dostluğu karartır. Niçin onları gönülden kov­muyo­ruz.
Öldüğümde beni hoşca anacaksın, niçin ölü severiz de di­riye düşmanız.
Mademki ölümden sonra barış yapacaksın, niçin ömür boyu se­nin üzüntünle sıkıntı içindeyiz.
Şimdi öldüğümü kabul et, barış yap, anlaş. Çünkü biz ba­rışta ölü­ler gibiyiz.
Mademki mezarımın üzerini öpeceksin, yanağımı öp, şimdi aynı özellikteyiz.
Ey gönül, ölü gibi sus! Bu dilden dolayı benlikle itham edil­mekte­yiz (Külliyât-ı Şems, Gazel nu. 1535).”

“Git başını yastığa koy, beni yalnız bırak. Beni; harap, uy­kusuz ve dertli beni terket
Biz sevda dalgasıyız gecede, gündüze dek yalnız. İster gel, af­fet; ister git cefa et.
Benden kaç, sen de belaya düşme, selamet yolunu seç, bela yo­lunu terket.
Biz ve gözyaşı, gam köşesine sığınmışız. Bizim göz ya­şı­mızın üzerinde yüzlerce değirmen kur.
Bir zalim güzelimiz var, kaya gibi bir gönlü var. Öldürür, kimse diyetini öde demez ona.
Güzeller şahının vefa göstermesi gerekmez. Ey solgun yüzlü aşık! Sen sabret, vefa göster.
Ölümden başka çaresi olmayan bir derdim var. Peki ben nasıl söylerdim: “Bu derdi iyileştir.”
Dün gece aşk mahallesinde bir şeyh gördüm, başıyla bize gel diye işaret etti.
Yolda ejderha varsa, aşk zümrüt gibidir, bu zümrütün ışı­ğıyla aman ejderhayı defet.
Yeter, ben kendimde değilim, sen marifetli isen Ebû Alî’nin ta­ri­hini oku, Bu’l-’Alî’nın Tenbîhi’ni yap (Külliyât-ı Şems, Gazel nu. 2039).”

Fîhi Mâ Fîh’ten Örnekler

“Bilginlerin kötüsü, beylerden yardım gören, beyler yü­zün­den düzelen, doğru yolu tutan kişidir. Beyler bana ihsan­larda bu­lunsunlar, beni saysınlar, bana mevki versinler kurun­tusuyla, on­lardan korkarak okumaya başlamıştır da beyler yü­zünden işi dü­zene girmiştir; bilgisiz­liği bilgiye dönmüştür. Bil­gin olunca da on­ların korkusundan, onların ce­zasından edep sahibi olur, ister is­temez doğruyolu bulur. Artık ne çeşit olursa olsun, ister görü­nüşte bey onun ziyaretine gelsin, ister o, beyi ziyarete gitsin, her hâlükârda ziyaret eden odur, ziyaret edilense bey. Fakat bilgin, beyler yüzünden bilgiye sahip olmamışsa, ön­ceden de, sonradan da bilgisi Tanrı için elde edilmişse o başka; balık nasıl sudan başka bir yerde yaşıyamazsa, elinden başka bir şey gelmezse bu bilgin kişinin de yolu yordamı, ancak doğru yola gitmektir; bu, onun kendi hu­yundandır. Bu çeşit bilgini yü­rüten, çekindiren akıldır. Zamanında, bil­sinler bilmesinler, her­kes onun heybetin­den çekinir; onun ışığından, onun aksinden yardım ister. Böyle bilgin, beyin kapısına gitse bile ger­çekte zi­yaret eden beydr, zi­yaret edilen kendisi… (Fîhi Mâ Fîh, trc. A. Gölpınarlı, s.1).”
“İnsana yolu gösteren derttir, hem de her işte. İnsan, hangi işe koyulursa koyulsun, o işin derdi, o işin hevesi, aşkı, gönlünde doğ­mazsa adam, o işe girişemez; o iş, dertsiz kolay gelmez ona. İster dünya olsun, ister ahiret… İster alış veriş ol­sun, ister padişahlık… İster bilgi olsun, ister yıldız; isterse baş­kası; hepsi de böyledir (Fîhi Mâ Fîh, trc. A. Gölpınarlı. s.17).”
“Şükretmek avlanmaktır, nimeti bağlamaktır. Şükür sesini duy­dun mu nimetin çoğalmasına hazırlan. “Tanrı bir kulu sev­di mi sınar, be­lâlara uğratır.” Sabrederse onu seçer, şükrederse de ak­rânı arasında seçkin bir hale getirir onu. Kimi kullar vardır, kahrı yüzünden şükreder­ler Tanrıya; kimi kullar da vardır, lutfu yüzün­den şükrederler Tanrıya; bunların her biri de hayırlıdır; çünkü şükretmek panzehirdir; kahrı lütfa döndürür (Fîhi Mâ Fîh, trc. A. Gölpınarlı, s.155).”

Kaynak: kalemguzeli.net

Fotograf: dpchallenge.com